همایش «نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا»

اهمیت موضوع
تحولات نظم بین‌المللی در سال‌های اخیر باعث جابه‌جایی سریع قدرت در عرصه جهانی شده و نظم مذکور به‌دلیل جهانی‌شدن و پیامدهای آن تحت تأثیر قرار گرفته است. تا پیش از پایان جنگ سرد در قالب رهیافت رئالیسم، سطح تحلیل نظام بین‌الملل بود و این ساختار چنین بود که ترتیبات امنیتی در مناطق مختلف را از بالا به پایین شکل می‌داد. اما بعد از جنگ سرد و به‌ویژه پس از 11 سپتامبر 2001 مشخص گردید که امنیت بین‌الملل به‌گونه‌ای از پایین به بالا شکل می‌گیرد و این مناطق هستند که شکل‌دهنده نظام بین‌الملل می‌باشند. دراین‌راستا، واقعیت‌ها و پویایی‌های جدید در منطقه غرب آسیا به‌خصوص بعد از بیداری اسلامی، باعث تقویت نقش پیشران‌های منطقه‌ای شده که طبعاً کارکرد مداخله‌گرایانه عوامل فرامنطقه‌ای و در رأس آنها آمریکا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نتیجه اینکه امنیت و سیاست در خاورمیانه بیش از گذشته و به تبع امنیت کل جهان درحال منطقه‌ای شدن می‌باشد. براین‌اساس، در کنار قدرت‌های جهانی، قدرت‌های منطقه‌ای از قابلیت بیشتری برای شکل‌دهی به ترتیبات امنیت منطقه‌ای برخوردار شده‌اند.
افزون بر این، درگرفتن جنگ‌های بی‌پایان در گستره وسیعی از جغرافیای غرب آسیا باعث شده تا تعریف «آینده» برای بخش‌های بیشتری از مردمان این منطقه غیرممکن گردد. دولت در پهنه وسیعی از خاورمیانه هیچ‌گاه پدیده جذابی نبوده است. اما اکنون در غیاب دولت، بخش‌های مهمی از منطقه هرج و مرج فاجعه‌آمیز را تجربه می‌کنند. در بخش‌های وسیعی از منطقه دولت همواره ضعیف و غرق در فساد بوده و ضعف ساختاری این نهاد باعث شده تا امنیت حتی به‌معنای هابزی آن به کیمیایی در این منطقه تبدیل شود. قدرت‌های سیاسی اکنون در بخش‌های وسیعی از خاورمیانه با چالش‌های چند‌لایه درونی و بیرونی مواجهند و بعید است بتوانند از پس این چالش‌ها برآیند. نتیجه آنکه گروه‌های بیشتری حق انحصاری دولت در استفاده مشروع از زور را به چالش ‌کشیده‌اند و قلمرو آن را محدودتر ساخته‌اند.
در غرب آسیای فعلی، نظم منطقه‌ای در حال تغییر چشمگیر است و موازنه قدرت در آن و روابطی که این موازنه را مشخص می‌سازند به شکل واضح مشخص نیستند. در زمان کنونی، نظم نوینی در حال شکل‌گیری است که به‌نظر می‌رسد این نظم در غیاب یک اصل سازمان‌دهنده مشخص در حال تکامل باشد. به جای چنین اصلی، مجموعه‌ای از تحولات هم‌پوشان، پویا و اغلب متناقض چیرگی خود را بر غرب آسیا نشان داده‌اند که باعث پیچیدگی چشم‌انداز آن شده‌اند. در پی تحولات اخیر نیز چالش‌های امنیتی منطقه بزرگ‌تر، متعددتر و پیچیده‌تر شده‌اند درحالیکه توانایی دولت‌ها چه دولت‌های منطقه‌‌ای و چه دولت‌های فرامنطقه‌‌ای، برای پرداختن به چالش‌های مذکور کاهش یافته است.
تغییر ژئوپلیتیک موازنه در خاورمیانه تحت تأثیر تغییرات ساختاری بزرگ‌تر مرتبط با جایگاه و وزن نسبی بازیگران خاص قرار گرفته است. کاهش نفوذ نسبی ایالات متحده و اروپا در خاورمیانه و متعاقب آن افزایش نقش‌های بازیگران منطقه‌ای و نقش‌های منطقه‌‌ای بازی‌ساز روسیه و چین، بازخیزش رقابت ژئوپلیتیک بین ایران و عربستان سعودی، پیدایش واحدهای نیمه مستقل(مانند دولت اقلیم کردی) و تضعیف ساختار دولت –ملت و در نهایت افزایش چشمگیر و فزاینده نقش بازیگران غیردولتی در شکل دادن به تحولات منطقه‌ای از جمله عواملی هستند که در تغییر ژئوپلیتیک موازنه قدرت در خاورمیانه تاثیری جدی داشته‌اند. 
مجموع این تحولات باعث شده تا موضوع نظم امنیتی منطقه‌ای نوظهور در غرب آسیا، به امری حیاتی و مهم تبدیل شود. ایران به‌عنوان یکی از مهمترین بازیگران منطقه و تاثیرگذار بر پیدایش نظم جدید، برای حفظ جایگاه خود و تامین امنیت و منافعش در آینده نیازمند بینش دقیقی از این نظم و راهبرد مناسب در قبال آن است. لذا امنیت ایران بستگی بسیار زیادی به کیفیت فکر نخبگان آن درباره منطقه و شناخت دقیق پویایی‌ها و گرایش‌های آن دارد و ازاین‌رو پرداختن به منطقه، مسائل قدیمی و نوظهور آن، آینده‌پژوهی و گردآوری دیدگاه نخبگان در این زمینه در قالب یک همایش می‌تواند برطرف‌کننده نیاز حیاتی فوق و گامی مهم در رسیدن به سیاستی اجماعی درقبال منطقه و آینده آن باشد.